یادداشت، کرونا و لزوم گذار به حکمرانی جهانی

به گزارش وبلاگ شیرین، چه کسی فکرش را می­ کرد که در سرانجام دومین دهه از هزاره سوم، یک ویروس میکروسکوپی ظرف اندک ­زمانی این­چنین سرنوشت تمامی ساکنان سیاره مسکونی را به بازی بگیرد و زندگی روزمره آنان را دستخوش دگرگونیِ مخاطره ­آمیز سازد؟!

یادداشت، کرونا و لزوم گذار به حکمرانی جهانی

به گزارش گروه بین الملل وبلاگ شیرین، کرونا بار دیگر این واقعیت را آشکارا به انسان امروز نشان داد که در جهانِ جهانی ­شده (globalized world) موسوم به دهکده جهانی (global village) روزگار می­ گذراند. جهانی که به ­گونه­ای متناقض­ نما علی­رغم همه بزرگی ­اش، بر اثر تحولات شگرف عرصه حمل و نقل و ارتباطات دچار عارضه فشردگی فضا و زمان (time-space compression) شده است و هر روز کوچک­تر از دیروز به چشم می ­آید و جهانِ در حال آب­ رفتن (shrinking world) لقب می­ گیرد. همچون دهکده­ای که ساکنانش در شبکه­ ای درهم ­تنیده از تعاملات هرروزه، چنان به هم پیوند خورده ­اند که هر کنش و حادثه ای در یک گوشه از آن می ­تواند بلافاصله زندگی سایرین را تحت تأثیر قرار دهد.

تا چندی پیش چند نفر از ما نام ووهان را شنیده بودیم و حتی می­ دانستیم در کجای نقشه جهان قرار گرفته است؟ اما همین شهر ناآشنا ناگهان در صدر اخبار همه خبرگزاری­ های جهانی می ­نشیند و مردم جوامع مختلف با ترس و وحشت از آن یاد می­ نمایند. ویروس مرگبار کرونا از همین شهر سربرآورد، شتابان سراسر چین را درنوردید، سپس حمله­ ای فرامرزی به راه انداخت و سرزمین­ های دیگر قاره ­ها را عرصه تاخت و تاز خود کرد و خیلی زود تا آن سوی آب ­های آتلانتیک رسید و در خاک کشور ابرقدرت نیز جمع کثیری را به کام مرگ کشاند و همچنان در آن­جا و همه ­جا از انسان ­های بی ­دفاع قربانی می­ گیرد.

روزگاری بود که مردم ینگه ­جهان چنین می ­پنداشتند که به یُمن قرار دریافتِ قلمروشان در دل اقیانوس، از جنگ­ ها و ناامنی­ های دیگر نقاط جهان مصون هستند و می­ توانند آسوده در بهشت امن و آرام خود بی ­اعتنا به سرنوشت سایرین زندگی نمایند اما جهانی شدن مدت­هاست نادرستیِ این پندار را نشان داده است. شاید امروز شهروندان آمریکا این جمله جیمز روزنا در مقاله نزدیکی ­های دوردست را - که می ­گفت در دوران جهانی شدن می ­توان از تأثیر به هم خوردن بال یک پروانه در برزیل بر شرایط جَوّی آسمان شیکاگو بحث به میان آورد - بهتر از گذشته درک می ­نمایند. البته جهانی شدن پیش از این نیز طعم مسائل و تنگناهای مشترک (collective dilemmas) را به همه مردم جهان چشانده بود. مثل وقتی که بحران اقتصادی 2008 آمریکا کل اقتصاد جهانی را دستخوش رکود کرد یا زمانی که تروریسم و افراط­گرایی داعش تنها به قلمرو خاورمیانه محدود نماند و ردپای خونین خود را در جوامع اروپایی نیز بر جای گذاشت؛ اما شاید هیچ بحرانی مانند کرونا این­گونه جهان را به اپیدمیِ ترس و استیصال دچار نکرده بود.

ویژگی تنگناهای مشترک در دوران جهانی شدن این است که تبعیض ­ها و تقسیم ­بندی­های مرسوم و صناعی میان جوامع بشری را به رسمیت نمی­ شناسد و زیر سؤال می ­برد. ویروس کرونا قربانیانش را گزینش نمی­ کند. برای این ویروس هویت، نژاد، فرهنگ، دین، زبان و رنگ پوست قربانیان فرقی ندارد و دوقطبی­ هایی همچون جوامع غربی ، شرقی، شاقتصادی ، جنوبی، مرکز ، پیرامون، توسعه ­یافته ، توسعه ­نیافته، دموکراتیک ، غیرموکراتیک و فقیر ، غنی بی ­معناست. طبیعتاً وقتی بحرانی در یک بستر مشترکِ جهانی­ شده حادث می ­شود، کم و بیش همه ساکنان سیاره را گرفتار می ­سازد چنان­که امروز گرفتاری آمریکا و فرانسه و آلمان به ­عنوان پیشرفته ­ترین و ثروتمندترین کشورهای جهان در مواجهه با اپیدمی مرگبار کرونا چه­ بسا بیش از افغانستان یا بنگلادش باشد.

بدون شک چالش­ ها و مسائل مشترک جهانی، تدابیر و راه­ حل­های مشترک جهانی را نیز طلب می­ نمایند. امروز بشریت با بحران ­هایی دست به گریبان است که چاره ­اندیشی برای برطرف آن­ها از عهده هیچ کشوری هرچقدر هم پهناور و ثروتمند و توسعه یافته به تنهایی ساخته نیست و احتیاج به مدیریت و تصمی م­گیری جمعی دارد. خطر اشاعه سلاح­ های کشتارجمعی، آلودگی ­های شدید زیست­محیطی، گرم شدن کره زمین و ذوب شدن یخ­ های قطب، فقر جهانی، تروریسم و افراطی ­گری، قاچاق مواد مخدر، نقض فراگیر حقوق بشر و شیوع بیماری­ های واگیر مانند ویروس کرونا از این جمله ­اند. چنین تنگناهای مشترکی به ما هشدار می­ دهند که در عصر کنونی، دوران

حاکمیت ­های تک ­قطبیِ دولتی - خواه تک­ قطبی آمریکایی خواه چینی - به سرآمده و مدیریت جهان باید در مقیاس کلان­ نظام و به صورت دسته ­جمعی صورت پذیرد. مفهوم بلند حکمرانی جهانی (global governance) دقیقاً ناظر به همین احتیاج است که به موجب آن تصمیمات جهانی در چارچوب ترتیبات مشترک و مبتنی بر قواعد و رژیم­ های جهان شمول و با مشارکت و نقش­ آفرینیِ هم­ افزای طیف متنوعی از کنشگران از دولت­ ها گرفته تا سازمان ­های بین ­المللی (IGOs)، سازمان ­های فراملی (NGOs)، شرکت­های چندملیتی (MNCs)، گروه­ها و افراد اتخاذ می ­گردد.

با این حال کارنامه ناامیدنماینده­ ای که کشورها در مواجهه با یک چالش مشترک جهانی از همان روزهای نخست شیوع کرونا در چین و سرایت آن به دیگر کشورها بر جای گذاشتند، نشان داد که سوگمندانه تا نیل به نقطه مطلوب راه درازی در پیش داریم. اتهام­زنی ­های متقابل به یکدیگر با برچسب بیوتروریسم، سیاسی و امنیتی کردن یک موضوع پزشکی و ایجاد جنگ رسانه­ای برای اعمال فشار بر دشمنان که به­ویژه توسط دولت آمریکا و شبکه رسانه­ های همسو علیه ایران اعمال شد، بستن مرزها، انجام تحقیقات منفردانه برای یافتن راه درمان و واکسن ویروس به جای فعالیت جمعی، اجرای شیوه­ های متفاوت مقابله و کنترل در کشورهای مختلف، فقدان همکاری ­ها و هماهنگی­ های بین ­المللی حتی میان دولت­ های توسعه یافته، انتشار خبرهایی مبنی بر سرقت ماسک و تجهیزات بهداشتی توسط بعضی کشورها از یکدیگر، مخالفت آمریکا با لغو تحریم ­های ایران در این شرایط سخت و حتی ممانعت از اعطای وام توسط صندوق بین ­المللی پول به ایران و مواردی از این دست نشان داد که هنوز منطق تنگ­ نظرانه دولت­محور بر رفتار سیاستمداران جهان حاکم است و مادامی که چنین باشد، حکمرانی جهانی و به تبع آن برطرف تنگناها و چالش­ های مشترک محقق نخواهد شد.

به نظر می ­رسد جهان از لحاظ سخت­افزاری بر اثر توسعه شتابان فناوری گام­های بلندی به سوی جهانی شدن و شبکه­ ای شدن برداشته لکن نرم ­افزار حاکم بر مدیریت جهان همچنان همان نرم­افزار سنتی و نخ نماشده دولت­ محور است و ناکارآمدی آن برای تدبیر مسائل مشترک هر روز بیش از پیش نمایان می ­گردد. تحقق حکمرانی جهانی مستلزم گذار از امنیت ملی به امنیت بین ­المللی و حتی امنیت انسانی، گذار از جامعه بین ­الملل به جامعه جهانی و گذار از سیاست بین ­الملل به سیاست جهانی است. تنها در این صورت است که دامنه مسئولیت اخلاقی بشر گسترش خواهد یافت و انسان­ ها با اتخاذ رویکرد جهان­ وطن ­گرایی (cosmopolitanism) نسبت به غم و رنج تمامی بشریت فراسوی مرزهای صناعیِ ملی حتی مردمانی از دورافتاده ­ترین و فقیرترین نقاط این کره خاکی نیز دغدغه­ مند خواهند بود. اگر ویروس مرگبار کرونا با این حجم از تلفات جانی و اقتصادی بتواند این درس را به بشر امروز بیاموزد، باز جای شکرش باقی ست.

نویسنده: دکتر روح­ الامین سعیدی. عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق (ع)

منبع: خبرگزاری تسنیم

به "یادداشت، کرونا و لزوم گذار به حکمرانی جهانی" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "یادداشت، کرونا و لزوم گذار به حکمرانی جهانی"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید